Skákþættir Morgunblaðsins: Á bak við tjöldin með Averbakh

Skipta má skákmönnum í sex flokka," skrifar Júrí Averbakh í endurminningum sínum, Center stage and behind the scenes. Í fyrsta flokki nefnir hann „dráparana". Þetta eru menn á borð við Aljekín, Botvinnik, Kortsnoj og Fischer. Það einkennir þessa einstaklinga að þeir hafa verið afskiptir í æsku - hafa t.d. alist upp án föður og virðast haldnir „ödipusarduld".

Í flokki nr. 2 eru „baráttumennirnir". Viðureignin er barátta þar sem öllu skiptir að einbeita sér að fullu. Í þessum flokki eru menn á borð við Lasker, Tal og Kasparov.

Í þriðja flokki eru „hinir sönnu íþróttamenn". Skákin er keppnisgrein sem lýtur sínum eigin lögmálum. Þegar leik er lokið eru slíkir einstaklingar yfirleitt hversdagsgæfir og prúðir en þeir gefa ekki þumlung eftir á „keppnisvellinum". Capablanca, Euwe, Keres, Smyslov og Spasskí tilheyra þessum flokki.

Í fjórða flokki eru „leikmennirnir". Þeir hafa oft hæfileika í öðrum keppnisgreinum. „Leikmennirnir" eru oft hjátrúarfullir og taka tapi illa og þegar það gerist er óheppni yfirleitt um að kenna. Karpov og Petrosjan tilheyra þessum flokki.

Í fimmta flokki koma svo „listamennirnir" og í þeim sjötta „landkönnuðir". Hin „listrænu tilþrif" mega sín oft lítils gagnvart keppnishörku hinna. Júrí Averbakh, sem er fæddur 1922, setur sig í hóp „landkönnuða". Hann hefur útsýn yfir alla skáksöguna - ekki aðeins sem öflugur stórmeistari og Sovétmeistari árið 1954, heldur einnig sem forseti sovéska skáksambandsins til margra ára, skákdómari, ritstjóri, blaðamaður, aðstoðarmaður fjögurra heimsmeistara: Botvinniks, Spasskís, Tals og Petrosjans. Stórkostlegur fræðimaður sem skrifaði mikinn bálk um endatöfl. Eitt afbrigði Kóngsindversku varnarinnar ber nafn hans og um það skrifaði Margeir Pétursson bók sem fékk góða dóma.

Áhugamönnum um sagnfræði skákarinnar þykir áreiðanlega fengur í ýmsu því sem Averbakh ritar um: Heimsmeistarinn Botvinnik óskar eftir leyfi til að byggja sumarhús á eftirsóttu svæði í grennd við Moskvu. Neitun berst undirrituð af Bería, hinum illræmda innanríkisráðherra. Botvinnik sendir inn aðra beiðni og nú til Stalíns sem undirritar skipun þess efnis að Botvinnik skuli fá skika lands á þessu svæði og byggingarefni.

Antwerpen 1955: Averbakh fær ekki hamið 18 ára pilt, Boris Spasskí, sem kominn er til Belgíu til þess að verða heimsmeistari unglinga. Í viðurvist sendiherra Sovétríkjanna gengur bunan út úr Spasskí um það sem aflaga fer í Sovét. „Yfirfrakki" sem sendur hefur verið með Spasskí til Belgíu og reynist eins og ævinlega vera KGB-maður, tilkynnir Averbakh að hann muni skila skýrslu um framgöngu Spasskís, sem Averbakh veit að þýðir ævilanga útskúfun. Averbakh tekst að fresta skýrslugjöf og síðar að láta málið niður falla. Nokkru síðar teflir Averbakh kostulegt æfingaeinvígi við Botvinnik heimsmeistara en eftir millisvæðamótið í Portoroz 1958 gengur hann til liðs við undramanninn Tal, Botvinnik til sárrar gremju. Averbakh fjallar um Bobby Fischer, kosningar á FIDE-þingum, Kortsnoj, einvígi Karpovs og Kasparovs, fall Sovétríkjanna, hégómaskap, svindl, og tortryggni. Júrí Averbakh stendur álengdar sem hinn mikli heiðursmaður og stækkar þá skákburði sem hann kemur nærri. Og hann kemur „þurr innan úr rigningunni".

Helgi Ólafsson [e-mail]

Skákþættir Morgunblaðsins eru birtir á Skák.is viku síðar en í sjálfu Morgunblaðinu.  

Grein þessi birtist í Sunnudagsmogganum, 18. nóvember 2012.

Skákþættir Morgunblaðsins