Skákþáttur Morgunblaðsins: Mark Taimanov var frægastur fyrir einvígið við Fischer

Hann var gæfumaður í lífinu en er samt frægastur fyrir að tapa með núlli í einvígi við Bobby Fischer í Vancouver í Kanada vorið 1971. Rússneski stórmeistarinn Mark Taimanov sem lést þann 28. nóvember sl., 90 ára að aldri, var eitt af óskabörnum Sovétríkjanna; hann lék kornungur stórt hlutverk í frægri kvikmynd um Beethoven, fékk tónlistaruppeldi sem aflaði honum heimsfrægðar sem m.a. kom fram í því að verk sem hann flutti tvíhent með fyrstu eiginkonu sinni Kjuob Bruk var nýlega gefið út af stóru forlagi, Philips & Steinway, undir titlinum Great pianists of the 20th century. Löngu fyrir einvígið við Fischer var Taimanov landsfrægur hér – fyrst þegar hann tapaði fyrir Friðriki Ólafssyni á skákmótinu í Hastings um áramótin 1955–´56 og nokkrum vikum síðar tefldi hann hér á landi en jafnteflisskák við Benóný Benediktsson á Guðjóns-mótinu verður lengi í minnum höfð. Þetta sama ár varð Taimanov Sovétmeistari eftir aukakeppni við Spasskí og Averbakh.

Taimanov mátti þola margháttaðar kárínur af hendi yfirvalda þegar hann sneri til baka eftir einvígið við Fischer. Tollverðir veiddu upp úr farangri hans bannfærða bók eftir Alexandr Solzhenitsyn og erlendan gjaldeyri. Fyrir þessar syndir en fyrst og fremst 0:6 tapið var hann settur í keppnisbann og farbann, sviptur launum, titlum og tækifærum og var um skeið það sem kalla mátti óæskileg persóna í Sovét. Þegar eiginkonan svo yfirgaf hann leystist hinn frægi píanó-dúett sjálfkrafa upp. Um þetta tímabil skrifaði Taimanov síðar bókina: Hvernig ég varð fórnarlamb Fischers.

Um mitt sumar 1971 mildaðist þó afstaðan til hans; Bent Larsen tapaði nefnilega líka 0:6 fyrir Fischer og svo féll síðasta vígið; Tigran Petrosjan steinlá um haustið í Buenos Aires, 2 ½ : 6 ½, og Bobby Fischer vann réttinn til að skora á heimsmeistarann, Boris Spasskí.

Hlutlæg endurskoðun á einvígi Fischers og Taimanovs leiðir í ljós að barátta þeirra var afar innihaldsrík. Við undirbúning naut Taimanov aðstoðar gamla heimsmeistarans Botvinniks sem sat heima en fékk leikina gefna upp í langlínusamtali. Honum var ekki skemmt þegar Taimanov klúðraði jafntefli í þessari stöðu:

Vancover 1971; 2. einvígisskák:

Fischer – Taimanov

Fischer var snillingur með hvítreita biskupinn en Botvinnik sá á augabragði að svartur gæti náð jafntefli, 81. ... Rd3 82. h4 Rf4 83. Kf5 Kd6 84. Kxf4 Ke7 og kóngurinn kemst til h8 og staðan er fræðilegt jafntefli. Taimanov lék hinsvegar 81. ... Ke4?? og Fischer svaraði að bragði, 82. Bc8! og nú var ekki nokkur leið að hindra för h-peðsins upp í borð.

En öll él styttir upp um síðir. Hann varð heimsmeistari öldunga árið 1994, kvæntist aftur og eignaðist tvíbura 78 ára gamall. Taimanov hvíldi sig á skákinni með því að spila á tónleikum og hvíldi sig á píanóleik með því að tefla. Árið 1977 skein stjarna Karpovs heimsmeistara skært og þeir mættust á heimavelli:

Leningrad 1977:

Karpov – Taimanov

Karpov sem skynjaði hættu betur en flestir uggði ekki að sér í þessari stöðu sem er í dínamísku jafnvægi og lék 37. b6 en eftir 37. ... Ha1! 38. Hb1 kom alveg óvænt 38. ... Rg3 +! og hvítur gafst upp því að 39. hxg3 er svarað með 39. .. Ha8! með óverjandi máthótun á h8.

Grein þessi birtist í Morgunblaðinu 10. desember 2016

Skákþættir Morgunblaðsins