Anand og Topalov takast á - grein eftir Helga Ólafsson

Það líður að úrslitastund í einvígi Anands og Topalovs um heimsmeistaratitilinn. Hér er fjallað um keppendurna og tæpt á litríkri sögu heimsmeistaraeinvígja í skák.  Grein eftir Helga Ólafsson sem birtist í sunnudagsmogganu, 2. maí 2010.

Fjórtánda og síðasta umferð stórmótsins í Linares á Spáni, sem sumir hafa kallað Wimbledon skákarinnar, fór fram 10. mars 2005.

Garrí Kasparov, 41 árs gamall, var með vinnings forskot á andstæðing sinn, Búlgarann Venselin Topalov. Eftir 30 leiki varð Kasparov að játa sig sigraðan. Hann gaf þá ástæðu fyrir ósigrinum að hann hefði ekki átt neina orku eftir. Ósigurinn breytti því ekki að Kasparov varð efstur á mótinu í níunda skipti, en síðar þennan sama dag steig hann í pontu og tilkynnti að hann væri hættur taflmennsku sem atvinnumaður og hygðist í framtíðinni snúa sér að stjórnmálum. Indverjinn Wisvantahan Anand, prúður maður til orðs og æðis, lét sér fátt um finnast og sagði við sinn gamla keppinaut: „Þú ætlar sem sagt að skipta út skákferlinum fyrir rússneska byssukúlu."

Þetta fannst Garrí kaldranaleg kveðja.

Arftakinn Topalov

Um leið og hann yfirgaf sviðið var eins og hann kynnti til sögunnar arftaka sinn, Búlgarann Venselin Topalov. Um haustið 2005 kallaði alþjóðaskáksambandið FIDE saman átta sterkustu stórmeistara heims sem tefla skyldu tvöfalda umferð. Þegar mótið var hálfnað hafði Topalov hlotið 6 ½ vinning og sigurinn var nánast í höfn, í mótslok munaði 1 ½ vinningi á honum og næsta manni. Hann varð þá réttmætur heimsmeistari í skák en féllst á að tefla sameiningareinvígi við Vladimir Kramnik, sem enn hékk á heimsmeistaratitli PCA-samtakanna eftir sigur yfir Kasparov í London 2000 og jafntefli í einvígi við Peter Leko 2004.

Hneykslismál þessa einvígis, sem fram fór í Elista í Kalmykíu, heimalandi Kirsans, forseta FIDE, snerust um gagnkvæmar ásakanir keppenda um tölvusvindl og tíðar salernisferðir Kramniks. Hlaut þessi skrýtna skákveisla síðar nafnið „Toiletgate". Að lokum bar Kramnik sigur úr býtum í bráðabana.

Ótvíræður heimsmeistari

Þar lauk tímabili sem hófst 1993 þegar skákheimurinn sat skyndilega uppi með tvo heimsmeistara; FIDE var aftur komið með full yfirráð yfir heimsmeistarakeppninni. Aftur var blásið til heimsmeistarakeppni sem fram fór í Mexíkóborg haustið 2007, fyrirkomulag með sama sniði og tveim árum fyrr.

Þar reis Wisvantahn Anand aftur upp, en hann hafði áður unnið heimsmeistaraeinvígi við Shirov árið 2000, og sigraði með glæsibrag en Kramnik, sem var meðal keppenda og var heitið heimsmeistaraeinvígi ef hann ynni ekki mótið, varð í 2.-3. sæti.

Af því leiddi að haustið 2008 settust Anand og Kramnik niður í Bonn í Þýskalandi en Kramnik tapaði án þess að fá rönd við reist, 4 ½ : 6 ½.

Anand var þar með ótvíræður heimsmeistari og vinsæll sem slíkur. Indverjinn er þjóðhetja í heimalandi sínu og teflir í Búlgaríu íklæddur skyrtu með áletrun NIIT, indverskra samtaka sem hafa tekið að sér auka veg skákarinnar í skólum landsins.

Línur skýrast

Hafi sameiningarferlið einhvern tímann þótt flókið fóru línur að skýrast í lok apríl sl. þegar Venselin Topalov var aftur dreginn á flot, nú sem áskorandi heimsmeistarans. Hið magnaða regluverk sem FIDE samdi um keppnina gerir Topalov einmitt kleift að tefla um heimsmeistaratitilinn fjórum árum eftir að hann tapaði í Kalmykíu.

Á þeirri vegferð þurfti hann að vísu að vinna einvígi gegn Gata Kamsky, sem öllum að óvörum hafði komist lifandi frá mikilli eyðimerkurgöngu, þ.e. heimsbikarmóti FIDE í Khanty Manyisk í Síberíu.

Saga heimsmeistarakeppninnar sl. fimm ár hefur vissulega verið viðburðarík, en illu heilli var hið sanngjarna keppnisfyrirkomulag aflagt sem byggði á svæðamótum er náðu til allra aðildarþjóða FIDE, millisvæðamótum, áskorendaeinvígjum og loks heimsmeistaraeinvígi.

Silvio Danailov dularfullur

Heimsmeistaraeinvígi það sem nú stendur yfir í Sofíu, höfuðborg Búlgaríu, er tilkomið m.a. vegna afskipta Georgi Parvanovs, forseta Búlgaríu, sem beitti sér fyrir því að veitt yrði ríkisábyrgð fyrir verðlaunaféð sem nemur tveim milljónum Bandaríkjadala. Teflt er í samkomuhöll búlgarska hersins.

Topalov vann áttundu skák einvígsins sl. þriðjudag og jafnaði þar með metin og enn var allt í járnum eftir jafntefli á fimmtudag. Hann komst yfir með sigri í fyrstu einvígisskákinni en Anand svaraði með því að vinna tvær skákir og virtist hafa alla þræði í hendi sér þegar einvígið var hálfnað. En Topalov er oft seinn í gang og þeim mun sterkari á lokasprettinum. Það er kannski þess vegna sem möguleikar hans á sigri eru taldir meiri auk þess sem heimavöllurinn getur skipt máli.

Á móti kemur auðvitað hin víðtæka reynsla Anand og fáum dylst að hann hefur til að bera meiri hæfileika til skákarinnar en Topalov sem hefur náð svo langt, þökk sé strangri þjálfun og hálfgerðum meinlætalifnaði, ef marka má bók sem aðstoðarmenn Kramniks, þeir Bareev og Levitov, tóku saman eftir einvígið fræga í Elista. Höfundar þeirrar bókar velta vöngum yfir því hvaða skýringar séu á því að Topalov hafi skyndilega skotist fram fyrir helstu keppinauta sína og margoft trónað efstur á elo-stigalista FIDE.

Helsta niðurstaða þeirra er sú að hinn áður vingjarnlegi og hvers manns hugljúfi, Venselin Topalov, sé umsetinn náungum af lakara taginu sem hafi mörg óhrein meðul í pokahorninu og hiki ekki við að beita þeim. Er þar sérstaklega nefndur til sögunnar umbinn og þjálfarinn Silvio Danailov, maðurinn sem hleypti öllu í bál og brand í Elista um árið. Hefur Danailov margoft mátt sitja undir grunsemdum um ólöglegt athæfi. Í þýska dagsblaðinu Süddeutsche Zeitung birtist snemma árs 2007 lýsing á hátterni hans á meðan Topalov sat að tafli í Wijk aan Zee í Hollandi:

„...Danailov yfirgefur skáksalinn með reglulegu millibili, hringir úr gsm-símanum, talar í nokkrar sekúndur, kemur aftur í skáksalinn, tekur sér sæti á afsviknum stað þar sem hann getur séð Topalov og upphefur einhverjar handahreyfingar..."

Skæruhernaður, hótanir og njósnir

Í samanburði við ýmsa aðra heimsmeistara sögunnar er Anand hvítþveginn engill. Ekki finnst eitt einasta dæmi þess að hann hafi reynt að slá andstæðing sinn út af laginu með öðru en góðum leikjum á skákborðinu en hann er vissulega hugaður að tefla þetta einvígi í byggingu sem er í eigu búlgarska hersins. Því heimsmeistaraeinvígi eru enginn barnaleikur. Þau einkennast af mikilli tortryggni, pukri, sálfræðilegum skæruhernaði, hótunum, njósnum og jafnvel mútum.

Á topp 10-listanum yfir kostulegustu uppákomur þessara merkilegu viðburða situr sá atburður þegar ljóshjálmur var tekinn niður og stólar hlutaðir sundur undir lok einvígis Fischers og Spasskís í ágúst 1972. Þar á eftir kemur sennilega hinn magnaði gambítur Viktors Kortsnojs að skarta speglagleraugum þegar hann tefldi við Karpov í Baguio city 1978. Dulsálfræðingurinn Zoukhar var af sovéskum íþróttamálayfirvöldum sendur til Filippseyja og hafði það hlutverk að stara á Kortsnoj tímunum saman.

Fyrsti sovéski heimsmeistarinn Mikhail Botvinnik krafðist þess að biðleikjum yrði stungið í tvö umslög, samkvæmt líkindafræðinni væri eitt umslag líklegra til að „fara á flakk" en tvö. Hann lagði einnig dýpri merkingu í það en aðrir menn hvenær ráðlegt var að mæta á skákstað með kaffibrúsa. Kasparov bar á sér sérstakan verndargrip þegar hann tefldi einvígin við Karpov á níunda áratugnum; hann áleit sem svo að í kringum andstæðinginn væri allt of mikið af „orkusugum" og sjálfur væri Karpov óttalegur blóðmaur.

Sá er munur á einvíginu í Sofíu og þeim sem fram fóru á seinni helmingi síðustu aldar að nú eru aðeins tefldar 12 skákir, lengsta einvígi skáksögunnar var einvígi Karpovs og Kasparovs 1984 -85 en því lauk án niðurstöðu eftir 48 skákir og meira en fimm mánaða taflmennsku. Verði jafnt eftir tólftu skákina á mánudag munu Anand og Topalov útkljá málin með fjórum atskákum. Þar er Anand almennt talinn standa betur að vígi.

Grein eftir Helga Ólafsson sem birtist í sunnudagsmogganum, 2. maí 2010.