Samferða skáksögunni í 50 ár - viðtal við Helga Ólafsson

• Helgi Ólafsson stórmeistari hefur tekið saman sögu Reykjavíkurskákmótsins í hálfa öld
• Fyrra bindi af tveimur komið út 
• Reykjavík mikilvægur áfangastaður fyrir alla skákmenn

Viðtal: Stefán Gunnar Sveinsson ([e-mail])

„Hugmyndin á bak við verkið var sú, að þegar fimmtugsafmælið kom í fyrra, þá var ekki til neitt um mótin nema í gömlum skáktímaritum á timarit.is eða gömlum plöggum,“ segir Helgi Ólafsson, stórmeistari í skák, en hann er nýbúinn að gefa út fyrra bindið af tveimur um sögu Reykjavíkurskákmótsins í fimmtíu ár, en þar fer hann yfir framvinduna á fyrstu fjórtán mótunum, sem haldin voru annað hvert ár á árunum 1964 til 1990, en ráðgert er að seinna bindið komi út á næsta ári.

„Sagan er merk og markmiðið því fyrst og fremst að draga þetta saman á einn stað,“ segir Helgi, en hann segir gamlar skákir gjarnan týnast á netinu. Hann segir margar merkilegar skákir hafa verið tefldar á mótunum og þær skipi auðvitað stóran sess í bókinni. „En hitt er ekki síður merkilegt að fara yfir þátttakendalistann á mótunum, því að eitt af því sem kemur í ljós er hvað við höfum verið samferða skáksögunni í þessi fimmtíu ár,“ segir Helgi. 

Tal og Friðrik gáfu tóninn

Hann bendir á að Reykjavíkurmótið hafi frá upphafi verið vel sótt af erlendum stórmeisturum. „Við höfum fengið hingað heimsmeistara, bæði verðandi og fyrrverandi,“ segir Helgi. Þess má geta að á fyrsta Reykjavíkurmótinu 1964 var það „töframaðurinn frá Riga“, Mikhaíl Tal, sem kom, sá og sigraði, en hann var þá tiltölulega nýbúinn að vera heimsmeistari frá 1960-1961, en Helgi segir Tal hafa gefið fyrsta Reykjavíkurmótinu mikið vægi. „Taflmennska hans var stórglæsileg og það var hver snilldin á fætur annarri, sem gaf mótunum byr undir báða vængi,“ segir Helgi.

En hvers vegna vildi þetta einvalalið alþjóðlegra skákmanna koma til Reykjavíkur? „Skákin hefur alltaf verið langt á undan sinni samtíð hérna,“ segir Helgi, og segir að hugsanlega megi þakka það því forskoti sem Íslendingar hafi fengið í fræðilegum bakgrunni með bókagjöfum Daniels Willards Fiske um aldamótin 1900. „Íslendingar gátu því aflað sér þekkingar sem var ekki á almannafæri.“

Helgi nefnir einnig að Reykjavíkurskákmótið 1964 sé fyrsti alþjóðlegi viðburðurinn sem nefndur er eftir borginni. „Mér þykir það mikil framsýni og eftir heimsmeistaraeinvígið 1972 verður eyjan nokkurs konar tákn,“ segir Helgi og nefnir að einn keppandinn í fyrra hafi komið hingað í hálfgerða pílagrímsför. „Hann vildi vitja leiðis Fischers og forseti evrópska skáksambandsins sagði að Reykjavík væri einn af þessum áfangastöðum skáklistarinnar sem allir vildu koma til, þó ekki væri nema einu sinni.“

Þá var það einnig mikill kostur í fyrstu Reykjavíkurmótunum að við áttum hér okkar eigin stórmeistara í Friðriki Ólafssyni, sem gat haft í fullu tré við hina erlendu meistara, og hafði alþjóðlega reynslu sem aðra íslenska skákmenn skorti á þeim tíma. „Friðrik varð hin stóra viðmiðun fyrir íslenska skákmenn í upphafi. Ef einhver Íslendinganna náði að vinna hann þótti það stórsigur, en það var erfitt því hann var svo öflugur,“ segir Helgi, sem bætir við að Friðrik hafi átt sér stóran stuðningshóp hér á Íslandi, sem hafi fylgt Friðriki og hvatt hann til dáða.

Byggt á eigin reynslu

Helgi segir að í frásögninni hafi hann byggt nokkuð á sinni eigin reynslu af mótunum. En var erfitt fyrir Helga að skilja á milli skákskýrandans og þátttakandans þegar kom að sögurituninni? „Ég hef reyndar komið mér upp fyrir löngu nokkuð góðu kerfi til að aðgreina þessa tvo þætti. Þetta eru tveir aðilar sem talast ekki endilega mikið við meðan á þessu stendur,“ segir Helgi. „Hluti af því að taka þátt í þessum mótum er að fylgjast með því sem er að gerast,“ segir Helgi, sem lýsir í bókinni nokkrum atvikum sem hann sjálfur varð vitni að.

Helgi segir einn styrk mótanna þann hversu margir hafi komið að þeim í gegnum tíðina. Hann segir að eftirminnilegasti skákstaðurinn hafi verið þegar mótin voru haldin á Hótel Loftleiðum um tíu ára skeið, en nú sé mjög vel búið að mótinu í Hörpunni. „Hún vekur mikla athygli keppenda, og hefur gengið alveg prýðilega þar,“ segir Helgi.

Of langt milli Riga og Reykjavíkur

 

Tal fórnaði drottningunni Í bók Helga er að finna margar skemmtilegar lýsingar á því sem fram fór á Reykjavíkurmótunum, í bland við greiningar á helstu skákum sem tefldar voru á hverju móti fyrir sig.

Í fyrstu skákinni sem Helgi rekur í bókinni um Reykjavíkurskákmótin er fjallað um fræga skák á milli Jóns Kristinssonar og Mikhaíls Tals, fyrrverandi heimsmeistara, en hún var tefld í fimmtu umferð mótsins, en Jón hafði þar hvítt. Tal tefldi Taímanov-afbrigði af Sikileyjarvörn, en gaf Jóni færi á að fórna manni í 13. leik og virtist sem eina leiðin úr stöðunni fyrir Tal væri sú að stýra skákinni í jafntefli með þrátefli, en í Morgunblaðinu birtist 31. janúar myndaröð á baksíðu, með myndatextanum: „Loks þurfti Tal að hugsa.“

Þegar Tal lýsti skákinni hins vegar eftir á, sagði hann: „En það er of langt á milli Riga og Reykjavíkur til að gera jafntefli í 15 leikjum,“ og fórnaði drottningunni í skiptum fyrir sókn, en fórnin gaf Tal mun lakari stöðu. Jón náði hins vegar ekki að nýta sér tækifærið og neyddist á endanum til þess að gefa skákina. Svo fór að Tal vann allar skákir sínar á fyrsta mótinu nema eina, gegn Guðmundi Pálmasyni, sem náði jafntefli við heimsmeistarann fyrrverandi.

Grein þessi eftir Stefán Boga Sveinsson birtist í Morgunblaðinu 26. mars 2015. Hægt er að skrá sig fyrir bókinni hér.